رمز و راز نقوش اسلیمی در کاشیکاری معماری اسلامی ایران

انسان همواره از آغاز حیات ابتدایی خود تا به الان، از نقوشاسلیمی در کاشیکاری و تصاویر برای بیان مقصود و یا برداشت خود از جهان اطراف یا ادراکات درونی استفاده کرده است. هنرمند ایرانی نیز از این قاعده مستثنی نیست و درطول قرون و اعصار برای بیان درونیات و دریافت خود از عالم اشکال متفاوتی را ابداع میکند.

پیشینه تحقیق

با ظهوراسلام و در راستای ممنوعیت شمایل نگاری در این دین، نگاره‌های مختلف طبیعت در نمونه‌های هنر اسلامی به عنوان نوعی صورتگری سمبلیک جلوه‌گر شدند و در پس این خطوط موزون و پیچ و تاب‌ها رموزی نهفته که دربردارنده‌ی معارف و مفاهیم عمیق عرفانی اسلامی است. هرچند این طرح‌ها بدون لحاظ اینکه در چه قسمی از هنر دینی به کار رفته‌اند به طور کلی معنای واحدی را به بیننده القا می‌کنند، که همان شهود جمال ملکوتی در پس جمال ناسوتی است، لیکن تک تک نقوش به صورت جداگانه گویای مفهومی خاص است.
در دنیای هنرهای تجسمی و فرم‌ها، ما همواره با سه شکل مربع، دایره و مثلث مواجهیم. از دیدگاه عرفان اسلامی، هر شکلی که چه زاویه داشته باشد، محکوم به فساد و فناست چون از عالم ناسوت گزارش می‌دهد. مثلث و مربع اشکال زاویه‌دار هستند و زاویه، خلوتگاه شیطان خوانده شده است. به همین جهت، هنرمندان مسلمان از نقوش دایره که شکلی عاری از هرگونه زاویه است، در معماری اماکن مقدس بهره فراوان برده‌اند. در سایر اشکال چندین خط مورد بهره است تا شکلی پدید آید اما در دایره تنها یک خط است که حیثیت وجودی آن را می‌سازد و این امر، به نوعی بیانگر وحدت و توحید است، با نقطه‌ای واحد در مرکز که خطی حائل به دور خود دارد. نقطه شروع و پایان در دایره پنهان است و رمز آلودگی این پدیده آن را از سایر اشکال ممتاز می‌سازد.

بررسی نقش اسلیمی در کاشیکاری

نقوش اسلیمی به آن دسته از اشکالی گفته می‌شود که ساختار اصلی فرمی آن‌ها، فرم‌های دو شاخه‌ایست که با شاخه‌های خمیده و نرم، به عنوان معمول‌ترین عنصر و ویژگی بیانی هنر اسلامی شناخته شده است. نقوش اسلیمی، ردی از آثار مشابه پیش از خود را بر چهره دارند اما تنها در سرزمین‌های مسلمان‌نشین است که صورتبندی ویژه و اهداف تصویری مستقل و بیان خاص خود را می‌یابد.
اسلیمی به مثابه یک حرف الفباست و فی‌النفسه به جهتی اشاره ندارد و می‌تواند تصویر روشنی از گرایش‌های گوناگون به جهات مختلف باشد. این نقش به دلیل پیچیدگی فرمی‌اش، تبدیل به موجودی پر رمز و راز و مافوق مادی شد. اسلیمی نتیجه فکر بشر است ولی صرفاً یک چیز مرموز اتفاقی نیست بلکه وجودیت اصلی آن را قوانین علمی و ریاضی می‌سازد.

منابع:

هنر ایران در گذشته و آینده ص ۲۴-۲۴ : بقلم پروفسور پوپ ترجمه، عیسی صدیقی ۵۴۱۱تهران. گردآوری میثم براری.